Το πρόγραμμα ΑΒΑ-Lovaas (μεταφράζεται “Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς” του Καθηγητή Lovaas) αποτελεί μία ευρέως διαδεδομένη πρώιμη εντατική παρέμβαση σε παιδιά με αυτισμό. Από αυστηρά ατομικό, αρχικά, το πρόγραμμα στοχεύει στη γενίκευση των γνώσεων με τη βοήθεια των γονέων ενώ αργότερα συνεχίζεται στο σχολείο.

Η εφαρμοσμένη ανάλυση της συμπεριφοράς βασίζεται στις γενικές αρχές του συμπεριφορισμού, όπου θεωρεί ότι η συμπεριφορά  οφείλεται στη μάθηση και γι’ αυτή χρησιμοποιεί την επιβράβευση και όχι την τιμωρία αλλά την αγνόηση, για τη μη επιθυμητή συμπεριφορά.

Η  Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς (ΕΑΣ) όπως είναι γνωστή στην Ελλάδα, είναι μία εντατική και διαπροσωπική μέθοδος που αποσκοπεί στο να διδάξει βασικές δεξιότητες μάθησης, να ενισχύσει το κίνητρο του ατόμου και να χτίσει πάνω σε προϋπάρχουσες βασικές δεξιότητες ώστε το άτομο να μπορεί να αναπτύξει πιο πολύπλοκες ικανότητες και λειτουργικότητα.

Η πρώιμη εντατική παρέμβαση στα αυτιστικά παιδιά είναι μία θεραπευτική προσέγγιση του αυτισμού, που έχει παρουσιάσει θεαματικά αποτελέσματα στη θεραπεία της αυτιστικής διαταραχής. Μελέτες της τελευταίας εικοσαετίας έχουν υπογραμμίσει τα σημαντικά αποτελέσματα στην επικοινωνία, λεκτική και μη, στην ομαλή ένταξή τους στο σχολείο και στο κοινωνικό σύνολο καθώς και στην καθημερινή γενική λειτουργικότητά τους.

Μερικά βασικά χαρακτηριστικά ενός προγράμματος παρέμβασης βασισμένο στις αρχές της ΑΒΑ:

• Η χρήση ενισχυτών (reinforcers): Πολλά παιδιά με ειδικές ικανότητες δεν κινητοποιούνται από αντικείμενα και δραστηριότητες που κινητοποιούν τυπικά αναπτυσσόμενα παιδιά (π.χ. να ακούνε «μπράβο» από τους γονείς, να μιμούνται τους φίλους τους και να ολοκληρώνουν μόνοι τους μία δραστηριότητα). Στα πλαίσια της εκπαίδευσης των παιδιών αυτών, η ABA εφαρμόζει επιστημονικές αρχές όπως η ενίσχυση (reinforcement), για να προωθήσει την ανάπτυξη «θετικών» ρεπερτορίων συμπεριφοράς (π.χ. βλεμματική επαφή, επικοινωνία) και για την αντιμετώπιση και μείωση «αρνητικών» συμπεριφορών (π.χ. επιθετικότητα, άρνηση συμμόρφωσης με εντολές).
• Η ανάλυση δραστηριότητας (task analysis): μερικά παιδιά χρειάζονται περισσότερες επαναλήψεις για να μάθουν να εκτελούν πολύπλοκες δραστηριότητες (π.χ. να πλένουν τα δόντια τους, να δένουν τα κορδόνια τους, να γράφουν τα γράμματα της αλφαβήτου). Γιαυτό τον λόγο πολύπλοκες δραστηριότητες «σπάνε» σε πιο απλά βήματα και στην συνέχεια αυτά τα βήματα διδάσκονται ένα-ένα, με συστηματικό τρόπο.
• Η ανάλυση αιτιολογίας συμπεριφοράς(functional behavioural assessment): όταν ένα παιδί επιδεικνύει «δύσκολη» συμπεριφορά (π.χ. επιθετικότητα, στερεοτυπία) γίνεται προσεκτική παρατήρηση και συλλογή δεδομένων για τον προσδιορισμό της αιτιολογίας αυτής της συμπεριφοράς (π.χ. αναζήτηση προσοχής από τον γονιό, αποφυγή δραστηριοτήτων που δεν θέλει το παιδί κλπ). Στην συνέχεια,  η παρέμβαση επικεντρώνεται στο να διδαχτεί το παιδί εναλλακτικές συμπεριφορές που να είναι κοινωνικά αποδεκτές και να εξυπηρετούν τον ίδιο σκοπό, στο να μάθει το παιδί να ανέχεται κάποιες αρνητικές καταστάσεις κ.ο.κ.
• Η συλλογή δεδομένων (data collection) βοηθάει στο να καταγράφεται η πρόοδος του παιδιού και να παρατηρείται ο ρυθμός μάθησής του. Όταν το παιδί δεν παρουσιάζει ικανοποιητική πρόοδο γίνεται επαναξιολόγηση της παρέμβασης και ακολουθούν οι αναγκαίες αλλαγές.

Παιδικό Χαμόγελο και μέθοδος

Ένα επιτυχημένο πρόγραμμα ΑΒΑ είναι εξατομικευμένο και αποσκοπεί στην γενίκευση όλων των ανεπτυγμένων δεξιοτήτων του παιδιού σε διαφορετικά περιβάλλοντα (π.χ. το παιδί να μπορεί να επιδείξει την δεξιότητα και στο σπίτι και στο σχολείο) και με διαφορετικά άτομα (π.χ. θεραπευτής, γονιός, δάσκαλος). Οι γονείς και το οικογενειακό περιβάλλον του παιδιού δέχονται καθοδήγηση και συμβουλές για την αποτελεσματικότερη συναναστροφή τους με το παιδί ώστε να ανταποκριθούν στις επικοινωνιακές, κοινωνικές και συμπεριφορικές ανάγκες του.

Η θεραπεία είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική, και μέρος αυτής οφείλεται στον τρόπο που δίδεται προσοχή σε όλη τη διαδικασία. Ενώ τα περισσότερα παιδιά μαθαίνουν και επωφελούνται από την επίπληξη και τη διόρθωση, το ίδιο δεν ισχύει για τα παιδιά με διαταραχή του φάσματος του αυτισμού. Αντ’ αυτού, η επίπληξη ή η διόρθωση εξακολουθούν να θεωρούνται ως προσοχή. Αρνητικές ή ανεπιθύμητες ενέργειες και λεκτικές συμπεριφορές  απλά αγνοούνται, ενώ οι κατάλληλες ενέργειες και οι συμπεριφορές αμείβονται με τον έπαινο ή άλλες ανταμοιβές. Αυτό βοηθά να διδάξει στα παιδιά ότι κατάλληλες συμπεριφορές θα προσφέρουν  προσοχή, ενώ οι αρνητικές κανένα βραβείο συμπεριφοράς.

Σε όλα τα προγράμματα ΑΒΑ, η πρόθεση είναι η αύξηση των δεξιοτήτων στη γλώσσα, το παιχνίδι και την κοινωνικοποίηση, με παράλληλη μείωση των συμπεριφορών που  παρεμβαίνουν στην  μάθηση.

Τι επιτυγχάνει η θεραπεία

• να αυξήσει  συμπεριφορές (π.χ. ενίσχυση των διαδικασιών σχετικά με την αύξηση-εργασία συμπεριφορά, ή κοινωνικών δραστηριοτήτων).
• να διδάξει τις νέες δεξιότητες (π.χ. συστηματική διδασκαλία και τις διαδικασίες ενίσχυσης διδάσκουν λειτουργικές δεξιότητες ζωής, τις δεξιότητες επικοινωνίας, ή κοινωνικές δεξιότητες).
• να διατηρήσει συμπεριφορές (π.χ. τη διδασκαλία αυτοέλεγχο και την αυτο-παρακολούθηση των διαδικασιών για τη διατήρηση και τη γενίκευση θέσεων εργασίας που αφορούν τις κοινωνικές δεξιότητες).
• να γενικεύσουν ή να μεταφέρει συμπεριφορά από τη μία κατάσταση ή απάντηση σε ένα άλλο (π.χ. από την ολοκλήρωση των αποστολών στο δωμάτιο των πόρων από την εκτέλεση, καθώς και σε σχολεία γενικής εκπαίδευσης).
• να περιορίσει ή να περιορίσετε τις συνθήκες υπό τις οποίες εμφανίζονται παρεμβαίνοντας συμπεριφορές (π.χ. που τροποποιεί το περιβάλλον μάθησης).