Κατάθλιψη μετά τον τοκετό

Λεγζή Έυη, Κλινική Ψυχολόγος

Η μητρότητα είναι αν όχι η σημαντικότερη , μία από τις πιο σημαντικές καταστάσεις που θα βιώσει μία γυναίκα στη διάρκεια της ζωής της. Η μετάβαση όμως στη μητρότητα, η μετάβαση στη γονεικότητα, είναι μια δύσκολη περίοδος στη ζωή των γυναικών και των ζευγαριών , είναι μια «άγνωστη» περίοδος. Η εγκυμοσύνη δεν είναι μόνο μια βιολογική αλλαγή αλλά και μια προσαρμοστική διαδικασία. Οι αλλαγές τόσο σε σωματικό επίπεδο όσο και σε ψυχοκοινωνικό είναι πάρα πολλές.

Ο τοκετός αποτελεί για τις περισσότερες γυναίκες ένα σπουδαίο σταθμό στη ζωή τους. Ένας τοκετός όμως είναι καταλυτικός για τη σωματική και ψυχολογική ανάπτυξη μιας γυναίκας. Σηματοδοτεί μια περίοδο μετάβασης καθώς ο ρόλος της μητέρας έρχεται να προστεθεί σε αυτούς της κόρης και της συζύγου. Και ενώ η λοχεία είναι συνήθως ένα καλοδεχούμενο γεγονός που μια γυναίκα το περιμένει με ανυπομονησία ,συχνά ακολουθείται από αρνητικές ψυχολογικές επιπτώσεις. Πολλές γυναίκες αδυνατούν να διαχειριστούν τις πολλαπλές υποχρεώσεις που συνεπάγονται την περίοδο αυτή της λοχείας. Ιδιαίτερα όταν η λοχεία βιώνεται συναισθηματικά δύσκολα από μια γυναίκα ,τότε δημιουργούνται οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την εμφάνιση σοβαρών ψυχολογικών διαταραχών. Αυτά τα ψυχολογικά προβλήματα γίνονται καλύτερα κατανοητά εξετάζοντας τη μεγάλη συναισθηματική βαρύτητα της λοχείας.

Η συχνότητα των επιλόχειων καταθλιπτικών διαταραχών κυμαίνεται από 10-15% στο γενικό πληθυσμό των μητέρων.

Ιστορικές αναφορές

Τον 4^ο π.χ. αιώνα ο Ιπποκράτης ,ο πατέρας της ιατρικής ,στη θεωρία του για τα 4 υγρά κάνει αναφορά στον μελαγχολικό τύπο στον οποίο η μαύρη χολή υπερτερούσε σε σχέση με τα άλλα υγρά στο σώμα του. Ειδικότερα στην πραγματεία του «Επιδημικά» ,στον τρίτο τόμο περιγράφει τον «επιλόχειο πυρετό» που συμβαίνει με τη μεταφορά του καταπιεσμένου τέλους της λοχείας στον εγκέφαλο όπου παράγεται «ταραχή παραληρήματος» και ο ασθενής διακατέχεται από μανία.

Το 1858 ο γιατρός Louis Victor Marce ξεχώρισε την επιλόχεια κατάθλιψη ως ασθένεια με δικά της χαρακτηριστικά. Όμως τελικά τα κριτήρια του Kraepelin επικρατούν το 1913 ο οποίος δεν θεωρεί την επιλόχειο κατάθλιψη ξεχωριστή κατηγορία αλλά μια συναισθηματική διαταραχή που προκαλείται από τη γέννηση ενός παιδιού. Έτσι οι γυναίκες με επιλόχειο κατάθλιψη θεωρούνται απλά ταλαιπωρημένες γυναίκες.

Η έρευνα πάντως για τη φύση της ασθένειας και οι πρώτες στατιστικές μελέτες πραγματοποιήθηκαν το 1960. Η επιλόχεια κατάθλιψη αναγνωρίστηκε οριστικά με την κλασική μελέτη του Pitt το 1968 σε νοσοκομείο του Λονδίνου.

Ψυχικές διαταραχές κατά τη λοχεία

Η περίοδος της λοχείας θεωρείται περίοδος αυξημένης επικινδυνότητας για διαταραχές διάθεσης σε γυναίκες. Σε μεγαλύτερο κίνδυνο βρίσκονται οι γυναίκες με ιστορικό διαταραχών της διάθεσης καθώς και αυτές που ένιωσαν κατάθλιψη στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Οι ψυχικές διαταραχές που συνδέονται με τη λοχεία είναι διαιρεμένες σε τρεις κατηγορίες, οι οποίες αντανακλούν τη σοβαρότητα της κατάστασης : επιλόχεια ή μητρική θλίψη , επιλόχεια κατάθλιψη και επιλόχεια ψύχωση.

1.Επιλόχεια θλίψη

Είναι η ηπιότερη αλλά και η συνηθέστερη ψυχοπαθολογική εκδήλωση μετά τον τοκετό. Εμφανίζεται την πρώτη εβδομάδα μετά τον τοκετό ,με κορύφωση την 5^η μέρα και υποχώρηση την 12^η.Χαρακτηριστικά συμπτώματα περιλαμβάνουν την ευμεταβλητότητα του συναισθήματος, την αίσθηση δυσφορίας, την ευερεθιστότητα, τα κλάματα, το άγχος και τη διαταραχή σε ύπνο και όρεξη. Η επιλόχειος θλίψη θεωρείται παροδική και ανεπαρκής να προκαλέσει σοβαρές βλάβες στη λειτουργία της γυναίκας. Παρόλα αυτά σε μερικές γυναίκες η ενόχληση μπορεί να επιμείνει πέραν της περιόδου της λοχείας με αποτέλεσμα η γυναίκα να φθάσει να πάσχει από επιλόχειο κατάθλιψη. Η επιδιάρκεια των συμπτωμάτων πέρα των 12 ημερών ενέχει τον κίνδυνο εγκατάστασης επιλόχειας κατάθλιψης ,αν και κάτι τέτοιο είναι σπάνιο.

Επικράτηση αυτής της διαταραχής μεταξύ των γυναικών είναι 50-80%. Φαίνεται ότι η μητρική μελαγχολία είναι πιο συχνή σε γυναίκες που είχαν κάποια γυναικολογικά προβλήματα στο παρελθόν. Δεν συνίσταται φαρμακευτική αγωγή σε γυναίκες με επιλόχεια μελαγχολία ,αντίθετα η υπεύθυνη ενημέρωση και η διαβεβαίωση για τη συνήθως καλή έκβαση έχουν θετικά αποτελέσματα.

2.Επιλόχεια κατάθλιψη

Πρόκειται για επεισόδιο βαριάς μορφής κατάθλιψης που εμφανίζεται τις πρώτες εβδομάδες μετά τη γέννα, η αύξηση στην εμφάνιση της νόσου παρουσιάζεται στις 30 μέρες της λοχείας αλλά εμμένει μέχρι και για 2 χρόνια και η μεγάλη πλειοψηφία των καταθλιπτικών επεισοδίων λήγουν τυχαία μέσα σε 3 με 6 μήνες. Έτσι βλέπουμε ότι η επιλόχεια κατάθλιψη δεν αρχίζει απαραίτητα αμέσως μετά τον τοκετό. Το ποσοστό επικράτησης μεταξύ των λεχωίδων είναι 12-16% κατά τη χρονική περίοδο 6-12 εβδομάδες μετά τον τοκετό. Για το 60% των γυναικών αυτών είναι το πρώτο τους καταθλιπτικό επεισόδιο.

Στην Ελλάδα το 40% των γυναικών που διανύουν την περίοδο της λοχείας εμφανίζουν κάποια συμπτώματα κατάθλιψης. Καθώς όμως τα συμπτώματα αυτά είναι παρόμοια με αυτά της περιόδου της λοχείας( έντονη κόπωση, απώλεια βάρους, διαταραγμένος ύπνος, κλάμα) συχνά η κατάθλιψη τείνει να παραβλέπεται.

Το προφίλ των συμπτωμάτων της επιλόχειας κατάθλιψης θυμίζει αυτό ενός σοβαρού καταθλιπτικού επεισοδίου το οποίο πέρασε μια γυναίκα σε άλλη φάση της ζωής της αλλά είναι μοναδικό ως προς το συγχρονισμό και στο ότι πάντα περιλαμβάνει τουλάχιστον τη δυάδα μητέρας-παιδιού και στις περισσότερες των περιπτώσεων μια ολόκληρη οικογένεια.

Η εμφάνιση επιλόχειου κατάθλιψης είναι ύπουλη μερικές φορές και συχνά μη αναγνωρίσιμη ειδικά όταν είναι ήπιας έως μέτριας σοβαρότητας καθώς και όταν η γυναίκα αποθαρρύνεται από το να ζητήσει βοήθεια με τη λογική ότι αυτό που έχει δεν είναι κάτι σοβαρό αλλά περαστικό. Η επιλόχειος κατάθλιψη σε αυτές τις γυναίκες μπορεί να συνεχιστεί χωρίς διαλλείματα και τελικά να καταλήξει να είναι τόσο βαριάς μορφής , ώστε το άτομο να χρειάζεται να νοσηλευτεί σε νοσοκομείο. Επομένως, η έγκαιρη διάγνωση είναι υψίστης σημασίας.

3.Επιλόχεια ψύχωση

Η ψύχωση με οξείς εκδηλώσεις επιλόχειας κατάθλιψης είναι πολύ πιο σοβαρή από ότι η κατάθλιψη ή η μελαγχολία. Εμφανίζεται σε περίπου 1 περίπτωση ανά 500-1000 τοκετούς και με μια γρήγορη επίθεση μέσα στις πρώτες μέρες μέχρι της 2 ή 3 εβδομάδες της λοχείας αλλά ο κίνδυνος παραμένει υψηλός για αρκετούς μήνες.

Η συνηθέστερη κλινική εικόνα είναι αυτή ενός οξέος συγχυτικο-παραληρητικού επεισοδίου με πολύμορφη και ευμετάβλητη συμπτωματολογία. Η διαταραχή της συνείδησης είναι άλλοτε εμφανής με αποπροσανατολισμό και άλλοτε λιγότερο έντονη, οπότε η ασθενής μοιάζει σαν χαμένη, είναι αμήχανη και παρουσιάζει αισθητηριακές παραισθήσεις και ψευδείς αναγνωρίσεις. Το συναίσθημα είναι γενικά καταθλιπτικό και συνοδεύεται από άγχος, αλλά οι καταθλιπτικές περίοδοι μπορεί να εναλλάσσονται ταχύτατα με φάσεις ευφορικής διέγερσης. Το περιεχόμενο του παραληρήματος μπορεί να περιλαμβάνει άρνηση της μητρότητας και του γάμου ή την εντύπωση ότι το παιδί δεν υπάρχει ή δεν ανήκει στη μητέρα. Η εντύπωση αυτή, μερικές φορές, συνοδεύεται από αμφιθυμικό φόβο θανάτου του παιδιού ή από τη διωκτικού τύπου πεποίθηση ότι το άλλαξαν ή το αντικατέστησαν.

Εξαιτίας της διέγερσης και του κινδύνου αυτοκτονίας ή παιδοκτονίας, επιβάλλεται νοσηλεία σε ψυχιατρικό περιβάλλον. Οριστική ίαση παρατηρείται στα 4/5 των περιπτώσεων. Παρόλα αυτά είναι γενικά αποδεκτό ότι αυτές οι ψυχώσεις ,όταν λάβουν τη σωστή θεραπεία, έχουν πολύ καλή πρόγνωση και τα καταγεγραμμένα ποσοστά αυτοκτονιών σε αυτή την περίπτωση έχουν επίσης μειωθεί.

Σύνδρομο της 3^ης ημέρας

Πρόκειται για μια παροδική κατάσταση που είναι γνωστή και ως η «ημέρα του κλάματος». Λέγεται έτσι γιατί εμφανίζεται την τρίτη ημέρα μετά τον τοκετό στο 50% των νέων μητέρων. Η κατάσταση αυτή χαρακτηρίζεται από αδυναμία συγκέντρωσης, άγχος σχετικά με το νεογέννητο, ήπια καταθλιπτική διάθεση που συνοδεύεται από κλάματα, απώλεια ενεργητικότητας και ίσως κάποιες φορές επιθετικότητα απέναντι στο σύζυγο και την οικογένεια. Η διάρκειά της ποικίλλει από λίγες ώρες έως λίγες ημέρες. Πρόκειται για ένα ορμονικό στερητικό σύνδρομο, όπως συμβαίνει και στις προεμμηνορροϊκές ημέρες , την κλιμακτήριο ή την αφαίρεση των ωοθηκών.

ΕΠΙΛΟΧΕΙΟΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

Η απόκτηση ενός παιδιού είναι η σημαντικότερη στιγμή στη ζωή μιας γυναίκας .Ωστόσο πολλές φορές το συναίσθημα της χαράς υποσκελίζεται από την έλλειψη διάθεσης, την ευερεθιστότητα και τις αρνητικές σκέψεις. Όλα αυτά ενδεχομένως να είναι συμπτώματα της επιλόχειου κατάθλιψης, μιας ασθένειας που χρήζει ιατρικής βοήθειας.

Μετά την γέννηση του παιδιού τους πολλές γυναίκες αναφέρουν ότι έχουν συναισθηματικές μεταπτώσεις: τη μια στιγμή είναι χαρούμενες και την άλλη βάζουν τα κλάματα χωρίς λόγο.

Μπορεί να νιώθουν θλίψη , να δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν, να έχουν χάσει την όρεξή τους ή να μην μπορούν να κοιμηθούν καλά ακόμα κι όταν το μωρό κοιμάται. Αυτά τα συμπτώματα συνήθως εμφανίζονται τρεις με τέσσερις ημέρες μετά τον τοκετό και μπορεί να συνεχίσουν για πολλές ημέρες. Θεωρούνται φυσιολογικό μέρος της όλης διαδικασίας της μητρότητας και συνήθως εξαφανίζονται από μόνα τους μετά από 10 ημέρες.

Δυστυχώς υπάρχουν όμως και κάποιες γυναίκες των οποίων τα συμπτώματα είναι πιο έντονα ή διαρκούν πολλές μέρες και σε αυτή την περίπτωση τα συμπτώματα ονομάζονται «επιλόχειος κατάθλιψη» και χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή. Η επιλόχειος κατάθλιψη δεν είναι μια απλή ιδιοτροπία της νέας μητέρας, αλλά μια ασθένεια. Για την ίασή της χρειάζεται ψυχοθεραπεία, σύστημα υποστήριξης από τον οικογενειακό και κοινωνικό κύκλο της νέας μητέρας ή και φαρμακοθεραπεία με αντικαταθλιπτικά .

Επιβαρυντικοί παράγοντες στις ψυχικές διαταραχές της λοχείας

Μικρή ηλικία της εγκύο
Η ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη
Το χαμηλό κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο
Η διαταραγμένη σχέση με το σύζυγο
Η διαταραγμένη σχέση με τους γονείς
Η ιδιαίτερη σχέση με. τη μητέρα της
Η προβληματική σωματική ή διανοητική κατάσταση ( προηγούμενη επιλόχεια κατάθλιψη ή κατάθλιψη που δεν συνδέεται με την εγκυμοσύνη)
Η προηγούμενη κακή εμπειρία τοκετού
Η σχέση της εγκύου με την εγκυμοσύνη της
Η ύπαρξη ιστορικού με περιστατικό ψύχωσης στο παρελθόν
Επιπλοκές του τοκετού και νεογνικές ανωμαλίες
Χρήση φαρμακευτικών σκευασμάτω
Στρεσσογόνα γεγονότα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή μετά τον τοκετό.

Οι παράγοντες αυτοί σε καμία περίπτωση δε θεωρούνται αιτιολογικοί Απλά εμφανίζονται συχνότερα σε περιπτώσεις ψυχικών διαταραχών της λοχείας, γι’ αυτό και μπορούν να θεωρηθούν σαν «εκλυτικές αφορμές».

ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Μετά τον τοκετό και την παραμονή στο μαιευτήριο, η γυναίκα παίρνει μαζί της ένα μωρό που δεν μπορεί να επικοινωνήσει μ’ αυτήν παρά μόνο με κλάματα και η ανάγκη του για φροντίδα είναι συνεχής. Η μητέρα αισθάνεται υπεύθυνη να προστατεύσει, να αναθρέψει και προπαντός να αγαπήσει το νεογνό που μπαίνει στη ζωή της. Προσοδοφόρα και ενδιαφέρουσα επαγγελματική δραστηριότητα, μακροχρόνιες συνήθειες, ακόμη και απαραίτητες κοινωνικές επαφές, θα εγκαταλειφθούν ή θα πρέπει να προσαρμοστούν στο ωράριο που καθορίζεται από την παρουσία του νέου μέλους της οικογένειας. Τα πρόσθετα έξοδα που επιβαρύνουν τον οικογενειακό προϋπολογισμό είναι ένας σοβαρός παράγων άγχους και ανησυχίας. Ακόμη και όταν τα έχει σκεφτεί όλα τα παραπάνω μια γυναίκα και έχει προετοιμαστεί ανάλογα, είναι διαφορετικό να τα αντιμετωπίζει στην πραγματικότητα, που ουσιαστικά είναι απρόβλεπτη, αφού εξαρτάται και από την ιδιοσυγκρασία του παιδιού. Η συναισθηματική κατάσταση του πατέρα του παιδιού, η παρουσία κατάθλιψης σε αυτόν, το υπερβολικά εκφραζόμενο συναίσθημα και πολλοί άλλοι παράγοντες μπορεί να συντελέσουν στην εμφάνιση κατάθλιψης στην γυναίκα και μετά τους 6 μήνες (μέχρι 12 μήνες) μετά τον τοκετό .

Έχουν διερευνηθεί διάφοροι παράγοντες της προσωπικότητας που φαίνεται ότι σχετίζονται με την εμφάνιση επιλόχειας κατάθλιψης. Η αισιοδοξία ως γενικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας της γυναίκας είναι συνδεδεμένη με λιγότερα συμπτώματα κατάθλιψης για τις δύο πρώτες εβδομάδες μετά τον τοκετό, ενώ η αυτοπεποίθηση με τη μικρότερη πιθανότητα εκδήλωσης κατάθλιψης μέχρι και την έκτη εβδομάδα. Η ενημέρωση από το μαιευτήρα για την πιθανότητα εκδήλωσης καταθλιπτικών συμπτωμάτων έχει ως αποτέλεσμα συμπτώματα με μικρότερη διάρκεια και ένταση. Οι ενημερωμένες γυναίκες αναφέρουν λιγότερα ενοχλήματα, μπορούν να εξηγήσουν τα συναισθήματα τους και δεν πιστεύουν ότι είναι οι μόνες που υπέφεραν .

Ένα αρκετά συχνό παράπονο εκ μέρους των νέων μητέρων –λεχώνων είναι ότι το παιδί τους δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες τους ,το φαντάζονταν διαφορετικό.Επίσης, συχνή είναι η αίσθηση ανεπαρκειας όπως αναφέρουν οι μητέρες. Ο ρόλος των προσδοκιών είναι σημαντικά συσχετισμένος με την κατάθλιψη.

Τελευταία έχει παρατηρηθεί και επιλόχεια διαταραχή πανικού (Σολδάτος, 1997). Η διαταραχή πανικού (μια ιδιαίτερη αγχώδης διαταραχή) περιπλέκει τη ζωή της μητέρας, καθώς εκτός από τις δυσκολίες που ήδη αντιμετωπίζει πρέπει να «διαχειριστεί» το άγχος της και τις κρίσεις πανικού . Το σύνδρομο αιφνίδιου θανάτου των βρεφών αποτελεί μια από τις συχνότερες αιτίες θανάτου κατά το πρώτο έτος της ζωής. Γυναίκες με επιλόχεια κατάθλιψη εμφανίζουν ενίοτε παθολογικό φόβο ότι θα πεθάνουν τα νεογνά τους από αυτό το σύνδρομο και ελέγχουν συνέχεια την αναπνοή των μωρών κατά τη διάρκεια της νύχτας. Η διάγνωση της κατάθλιψης θα πρέπει να λάβει υπόψη την αλληλεπικάλυψη των καταθλιπτικών συμπτωμάτων με τις φυσιολογικές αντιδράσεις στη νέα κατάσταση. Αλλαγές στον ύπνο, την όρεξη, τη σεξουαλική διάθεση και το αίσθημα κόπωσης είναι κοινά χαρακτηριστικά τόσο της κατάθλιψης όσο και της περιόδου της λοχείας.

Αιτιολογία

«Όλες οι γυναίκες είναι διαφορετικές. Διαφορετικές γενετικά, με διαφορετικές εμπειρίες από την παιδική τους ηλικία και από το περιβάλλον τους, από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις και με διαφορετικά επίπεδα μόρφωσης, και επίσης η καθεμιά μοναδική στην εμφάνιση» (Dalton).

Τέσσερις είναι οι βασικές θεωρίες αιτιολογίας της επιλόχειου κατάθλιψης. Η πρώτη είναι η βιολογική θεωρία, η δεύτερη είναι ψυχοδυναμική και ψυχαναλυτική, η τρίτη βασίζεται σε γνωστικά κριτήρια και η τελευταία δίνει έμφαση σε περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς παράγοντες που δημιουργούν πίεση και στρες. Επιπρόσθετα, ένας συνδυασμός παραγόντων ενδέχεται να συνεργήσει στην κατάθλιψη μετά τον τοκετό, όπως το προηγούμενο ιστορικό κατάθλιψης, η απώλεια, η τραυματική γέννα και οι μη ρεαλιστικές προσδοκίες σχετικά με τη γέννηση ή τη μητρότητα .

Βιολογική θεωρία

Είναι τεράστιες οι μεταβολές που συμβαίνουν στο σώμα της γυναίκας καθ’όλη τη διάρκεια της περιόδου από την αρχή της εγκυμοσύνης έως και μετά τον τοκετό. Από μόνες τους μπορούν να οδηγήσουν σε ψυχολογικές καταστάσεις δυσφορίας. Με τη σύλληψη, ξεκινάει μια άνευ προηγουμένου ορμονική αναστάτωση: τουλάχιστον τέσσερις νέες ορμόνες αρχίζουν να εκκρίνονται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Αυτές οι ορμόνες κάνουν μήνες να έρθουν στα φυσιολογικά τους επίπεδα, ενώ αμέσως μετά τον τοκετό πέφτουν πάλι σε ελάχιστα επίπεδα μέσα σε λίγες μόνο ώρες.

Ψυχοδυναμική θεωρία

Η άποψη αυτή υποστηρίζει ότι ημιτελείς υποθέσεις ή άλυτα προβλήματα από την παιδική ηλικία είνα πιθανόν ότι θα ανακύψουν κατά την περιγεννητική περίοδο. Η νέα μητέρα, λοιπόν, μπορεί να αναζητήσει στις μνήμες της τις απαντήσεις για την παρούσα ψυχολογική κατάσταση και τη σύγχυση που βιώνει. Ενοχές, αμαρτίες, φοβίες, όλα αυτά εμφανίζονται με ένα καινούριο πρόσωπο στο μυαλό της .Η ψυχαναλυτική άποψη πρεσβεύει ότι η γέννηση ενός παιδιού είναι μια εμπειρία στενά συνδεδεμένη με την πεποίθηση της νέας μητέρας στον εαυτό της ως σώμα και ψυχή. Αναμνήσεις της δικής της βρεφικής ηλικίας ξυπνούν μέσα της. Ο τρόπος με τον οποίο τη φρόντισαν και την αντιμετώπισαν επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο μια γυναίκα αντιλαμβάνεται το νέο της ρόλο ως μητέρα .

Η φύση της ανάγκης που έχει η γυναίκα για έλεγχο επάνω στο σώμα της και στο περιβάλλον της, ενδέχεται να προκαλέσει προβλήματα κατά τη διάρκεια αυτής της χωρίς ισορροπία περιόδου. Μια γυναίκα η οποία μπορεί να ανεχτεί την ιδέα ότι χαλαρώνει η δυνατότητα της να ελέγχει, χωρίς να χάνει τελείως τον έλεγχο, αυτή η γυναίκα έχει όλες τις πιθανότητες να ολοκληρώσει την περίοδο αυτή με μια αίσθηση επιτυχίας.

Ένα άλλο ψυχαναλυτικό ζήτημα είναι το κατά πόσο η γυναίκα έχει ταυτιστεί θετικά με τη δική της μητέρα κατά την περίοδο μετά τον τοκετό. Η θετική πλευρά της διαδικασίας αυτής έγκειται στην ενίσχυση συναισθημάτων όπως η κατανόηση για τη μητέρα της με ένα νέο βάθος, μια νέα εκτίμηση και μια συγχώρηση για τα λάθη που έχει θεωρήσει η νέα μητέρα ότι η μητέρα της έχει κάνει. Αυτή η νέα στάση θα δώσει με τη σειρά της την ευκαιρία για μια πιο στενή σχέση με τους γονείς της. Η αποδοχή, λοιπόν, της μητέρας της και η νέα, κοντινότερη σχέση που προκύπτει ενδέχεται να είναι ένα από τα αποτελέσματα της τόσο γεμάτης συγκρούσεις περιόδου αυτής .

Η κατάθλιψη συνήθως συνδέεται με κάποια απώλεια. Η περίοδος μετά τον

τοκετό είναι ήδη μια περίοδος που συνοδεύεται από αλλαγές. Ταυτόχρονα, είναι μια περίοδος όπου απαραίτητα ξεκινούν κάποιες σημαντικές αποστασιοποιήσεις. Χάνεται η μέχρι τότε ταυτότητα, σεξουαλικότητα, οι μέχρι τότε γνωστοί ρόλοι και φίλοι. Η μεταβατική περίοδος στην ιδιότητα του γονέα σηματοδοτείται από απώλεια, όπως ακριβώς και άλλα μοντέλα απώλειας (π.χ. θάνατος, διαζύγιο), όπου είναι αναγκαία κάποια ψυχολογική και φυσική προσαρμογή .

Γνωστική θεωρία

Η γνωστική θεωρία τονίζει το σημαντικό ρόλο που παίζει η προσωπικότητα της μητέρας. Συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας είναι πιθανό να επιτρέψουν στο άτομο να αναπτύξει μια μη ρεαλιστική αντίληψη της κατάστασης. Σαν αποτέλεσμα, ενδέχεται να αναπτυχθούν ανησυχίες, φόβοι και απογοητεύσεις .

Η ικανότητα που έχει η νέα μητέρα να αντιμετωπίσει την κατάσταση και το ιστορικό της ψυχολογικής προσαρμογής της κατά τη διάρκεια της ζωής της παίζουν ένα σημαντικό ρόλο στη διαχείριση και στο αποτέλεσμα της κρίσης. Γενικά, μπορούμε να πούμε ότι όσο πιο ικανό για προσαρμογές και για διαχείριση κρίσεων έχει υπάρξει το άτομο στο παρελθόν, τόσο πιο αποτελεσματικά θα αντιμετωπίσει και τους στρεσογόνους παράγοντες που θα ανακύψουν στο μέλλον .

Η δύναμη του εγώ που έχει οικοδομηθεί μέσα στο χρόνο, οι ικανότητες και όσα έχει μάθει το άτομο θα παίξουν σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια της κρίσης .Μια γυναίκα που έχει ήδη την αίσθηση της αποδοχής και κάποια αυτοπεποίθηση στη μέχρι τώρα ζωή της μπορεί να δει την εμπειρία αυτή ως μία πολύ ισχυρή ευκαιρία που της δίνει τη δυνατότητα να αναπτύξει την αυτοεκτίμησή της και την αποτελεσματικότητα της .

Τέλος, γυναίκες με ευάλωτη προσωπικότητα, που συνίσταται σε παθητική αμυντική στρατηγική, με χαρακτηριστικά όπως χαμηλή αυτοεκτίμηση, απαισιόδοξη αντίληψη για τον εαυτό και χαμηλή ικανότητα ελέγχου απέναντι στα προβλήματα της ζωής, είναι πιθανό ότι θα πέσουν σε αυτό που ονομάζεται σύνδρομο επίκτητης ανικανότητας, το οποίο επηρεάζει αρνητικά την αποτελεσματικότητα της αντιμετώπισης της κρίσιμης περιόδου της γέννησης του παιδιού .

Κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες

Οι πολιτισμικές διαφορές ανάμεσα στην κοινωνική δομή της Ελλάδας και της Βρετανίας επηρεάζουν τους νέους γονείς και των δύο χωρών, όπως έχει δείξει μια μελέτη. Στην Ελλάδα, η κοινωνική αλλαγή έχει γίνει με αλματώδη ρυθμό τα τελευταία χρόνια. Οι πατεράδες στην Ελλάδα δε δηλώνουν ικανοποιημένοι από την υποστήριξη που βρήκαν από το οικογενειακό και το κοινωνικό περιβάλλον, ενώ οι Βρετανοί φαίνονται ικανοποιημένοι από το κοινωνικό δίκτυο στο οποίο ανήκουν. Μια πιθανή εξήγηση της διαφοράς αυτής μπορεί να αποτελεί η μεταβολή των οικογενειακών σχέσεων στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας της οποίας οι πατεράδες αισθάνονται μεγαλύτερη αστάθεια και αμφιβολία σχετικά με το ρόλο τους στην οικογένεια .

Κατά τη μετά τον τοκετό περίοδο, η μεγαλύτερη διαφοροποίηση που βρέθηκε ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Βρετανία αφορούσε στη σχέση μεταξύ των συντρόφων. Τα ζευγάρια από τη Βρετανία παρουσίασαν· στενότερη σχέση μεταξύ τους απ’ ό,τι τα ζευγάρια από την Ελλάδα. Ο λόγος γι” αυτήν τη διαφορά υποθέτουμε ότι έγκειται στην πολιτισμικά προσδιορισμένη νοοτροπία των Ελλήνων, η οποία προσδοκούσε έναν πιο αποστασιοποιημένο ρόλο του πατέρα .

Η υποστήριξη από το κοινωνικό περιβάλλον αποτελεί ένα ισχυρό κριτήριο με το οποίο μπορούμε να προσδιορίσουμε την προσδοκώμενη πιθανότητα για κατάθλιψη, κατά την περίοδο μετά τον τοκετό. Τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Βρετανία, η δυνατότητα, που είχαν οι νέες μητέρες να έχουν στη διάθεσή τους βοήθεια όταν τη χρειαστούν είχε άμεση σχέση με το βαθμό στον οποίο αναπτύχθηκαν οι ικανότητες της νέας μητέρας να αντιμετωπίσει την κρίση της περιόδου αυτής. όσο πιο προβληματική είναι η κοινωνική υποστήριξη, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα για κατάθλιψη. Συγκεκριμένα, όταν η κοινωνική ενσωμάτωση (σχέσεις στις οποίες δίνεται η δυνατότητα στη νέα μητέρα να επικοινωνήσει ό.τι την απασχολεί) είναι προβληματική και όταν λείπει η δυνατότητα συμμαχιών (σχέσεις στις οποίες η νέα μητέρα μπορεί να έχει εμπιστοσύνη ότι θα βρει βοήθεια όποτε τη χρειαστεί), τότε είναι πολύ πιθανή η επιλόχειος κατάθλιψη.

Όταν τα πρόσωπα που είναι σημαντικά για εκείνη είναι διαθέσιμα στη νέα μητέρα, τότε μειώνεται το αίσθημα ότι είναι αβοήθητη και χαμένη, αίσθημα το οποίο συνδέεται στενά με τη δυσφορία της γυναίκας μετά τον τοκετό. Στην Ελλάδα, η βοήθεια που προσφέρει το οικογενειακό περιβάλλον δεν κρίνεται ικανοποιητική, αφού το 25% των νέων μητέρων, σε μια πρόσφατη μελέτη, δηλώνουν ότι αισθάνονται περισσότερη πίεση όταν είναι παρόντα μέλη της οικογένειας τους. Επίσης, οι Έλληνες πατέρες φαίνεται να έχουν λάβει λιγότερη βοήθεια από την οικογένεια, τους φίλους και τους γείτονες, σε σύγκριση με τους Βρετανούς πατέρες.

Στις περισσότερες χώρες, οι γονείς προσδοκούν· ότι από το μαιευτήρα θα λάβουν πληροφόρηση και φροντίδα κατά την- περίοδο γύρω από τον τοκετό. Στην Ελλάδα, οι έγκυες γυναίκες δηλώνουν ότι δεν είναι ικανοποιημένες από το γυναικολόγο τους, λόγω έλλειψης ενδιαφέροντος, εμπιστοσύνης και σχέσης τέτοιας που να τις καθησυχάζει. Οι μαιευτήρες δε δίνουν αρκετό χρόνο στις γυναίκες και ενδιαφέρονται κατά κόρον για το ιατρικό κομμάτι της γέννας, μην επιτρέποντας έτσι χώρο και χρόνο για συναισθηματική προσέγγιση. Οι Ελληνίδες γυναίκες που πήραν μέρος στην έρευνα εκδήλωσαν παράπονα για το σύστημα υγείας και δήλωσαν ότι θα επιθυμούσαν περισσότερη συναισθηματική υποστήριξη από τους γιατρούς τους .

Στην Ευρώπη, οι ερευνητές αναφέρουν ότι: Πρώτον, δεν υπάρχει μεγάλη δυνατότητα επιλογής όσον αφορά στον τόπο του τοκετού. Δεύτερον, τα νοσοκομεία δεν προσφέρουν ικανοποιητικές συνθήκες για τον τοκετό και, τέλος, στις αίθουσες τοκετού το προσωπικό βασίζεται υπερβολικά στα τεχνολογικά μέσα .Η χρήση μηχανημάτων υψηλής τεχνολογίας και η εισαγωγή της εγκύου στο νοσοκομείο ως ασθενούς κάνει την εγκυμοσύνη να φαίνεται σαν μια ασθένεια, με αποτέλεσμα η γυναίκα να αισθάνεται ευάλωτη, αποξενωμένη από τη διαδικασία του τοκετού και χωρίς καθόλου έλεγχο επάνω σε ότι της συμβαίνει.

Οι υπηρεσίες που αναλαμβάνουν τη φροντίδα του τοκετού θα πρέπει να δίνουν τη δυνατότητα στη γυναίκα να βιώνει τη γέννηση του παιδιού της ως ένα θετικό γεγονός, το οποίο της προσφέρει ευχαρίστηση. Η πιθανότητα αυτή δεν πρέπει να θεωρείται πολυτέλεια, καθώς η εμπειρία της γυναίκας κατά τον τοκετό έχει μακροχρόνια επίδραση στον τρόπο με τον οποίο θα φροντίσει το μωρό και στον τρόπο με τον οποίο θα μεγαλώσει το παιδί αυτό μέσα στην οικογένεια (Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, 1986).

Η αιτιολογία της επιλόχειας κατάθλιψης είναι πολυπαραγοντική καθώς έχουν ενοχοποιηθεί βιολογικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες. Οι μεταβολές των αναπαραγωγικών ορμονών, φαίνεται ότι παίζουν κάποιο αιτιοπαθογενητικό ρόλο. Ίσως η απότομη πτώση των οιστρογόνων μετά τον τοκετό, όπως και η θυρεοειδική δυσλειτουργία συμβάλλουν στην εμφάνιση καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Τα ποσοστά υποθυρεοειδισμού είναι σχετικά υψηλά, κυρίως τους έξι πρώτους μήνες μετά τον τοκετό, αν και τα καταθλιπτικά συμπτώματα που αποδίδονται σ’ αυτόν είναι ήπια. Η περίοδος της λοχείας σε μερικές γυναίκες συνδέεται με παθολογικές αλλαγές στη λειτουργία του θυρεοειδή. Μια ανασκόπηση της βιβλιογραφίας σε αυτόν τον τομέα δείχνει ξεκάθαρα ότι μια μικρή ομάδα γυναικών με επιλόχεια κατάθλιψη όφειλαν την καταθλιπτική τους διάθεση σε δυσλειτουργία του θυρεοειδή(Harris,1993).

Οι παράγοντες που κυρίως ενοχοποιούνται είναι οι ψυχολογικοί και κοινωνικοί .Σημαντικός παράγοντας θεωρείται το ιστορικό επιλόχειας κατάθλιψης, αλλά και τα προηγούμενα καταθλιπτικά επεισόδια (συμπεριλαμβανομένης και της κατάθλιψης κατά την εγκυμοσύνη) .Έχει βρεθεί ότι μια στις δέκα λεχωίδες χωρίς προηγούμενο ψυχιατρικό ιστορικό παρουσιάζει επιλόχεια κατάθλιψη. Αν υπάρχει ιστορικό, τότε το ποσοστό διαμορφώνεται σε μια προς τέσσερις. Σε περίπτωση που έχει προηγηθεί επιλόχεια κατάθλιψη, τότε μια στις δυο λεχωίδες θα εμφανίσει ξανά καταθλιπτικό επεισόδιο σε επόμενη λοχεία .

Ενδεικτικός παράγοντας, που έχει ενοχοποιηθεί σε σημαντικό βαθμό είναι το άγχος για τη φροντίδα του νεογνού καθώς η πρωτότοκος λεχωίδα δεν έχει ενημερωθεί επαρκώς για τα νέα της καθήκοντα ,θεωρώντας τον εαυτό της ανεπαρκή και ανίκανο να αντεπεξέλθει στους πρώτους δύσκολους μήνες της προσαρμογής του νεογέννητου. Συνεπώς, η ορθή ενημέρωση και η εμπειρία αποτελούν τις δυο βασικές προϋποθέσεις για την ψυχοσωματική ισορροπία της μητέρας .

Ένας ακόμη παράγοντας είναι η εικόνα που έχει η λεχωίδα για το σώμα της, αλλά και το επιπλέον σωματικό βάρος που έχει αποκτήσει .Στην αρχή της επιλόχειας περιόδου οι γυναίκες έχουν επιπλέον βάρος σε σχέση με το βάρος που είχαν πριν την κύηση. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τα παραπάνω κιλά που παίρνει η έγκυος θεωρούνται “αποδεκτά”, καθώς συμβάλλουν στην ανάπτυξη του εμβρύου ενισχύοντας την επάρκεια του διατροφικού ρόλου της μητρότητας, σε αντίθεση με την επιλόχεια περίοδο όπου τα επιπλέον κιλά παύουν να είναι αποδεκτά και η όλη κατάσταση μπορεί να σχετιστεί με μεταπτώσεις στη διάθεση ή και άγχος.

Η μητέρα που δεν έχει τη συμπαράσταση του πατέρα του παιδιού της κατά την εγκυμοσύνη και τον τοκετό, αλλά ούτε και την υποστήριξη των οικείων της, είναι πιο επιρρεπής στην κατάθλιψη. Αν η οικογένειά της συμπαρασταθεί, τότε η κατάθλιψη μπορεί να υποχωρήσει .

Άλλοι παράγοντες που έχουν ενοχοποιηθεί είναι η μελαγχολία της λοχείας ,η ηλικία (πιο συχνή στις έφηβες) ,το άγχος της καθημερινότητας (ανεργία, ανασφάλεια) ,τα αρνητικά γεγονότα της ζωής ,και η απρογραμμάτιστη κύηση .

Συμπτώματα

Υπάρχει διάχυτη η αντίληψη ότι η κατάθλιψη είναι μια κατάσταση που γίνεται αντιληπτή από την πρώτη κιόλας στιγμή. Δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι πάντοτε τόσο απλά. Τα κυριότερα συμπτώματα που προβάλλονται από τις ασθενείς είναι:

Ακεφιά, θλίψη, ιδέες ανικανότητας και αναξιότητας: Σε βαριές περιπτώσεις οι ασθενείς ομολογούν ότι μένουν ώρες ολόκληρες στο κρεβάτι, χωρίς διάθεση να κάνουν το παραμικρό και βασανίζονται από έντονες ιδέες ανικανότητας και αναξιότητας. Πίσω απ’ όλα αυτά συνήθως κρύβονται έντονες τύψεις κι ενοχές. Οι γυναίκες που πάσχουν από επιλόχειο κατάθλιψη δεν μπορούν να νιώσουν χαρά ή ευχαρίστηση, όσο ευχάριστα κι αν είναι αυτά που συμβαίνουν γύρω τους. Μερικές από αυτές, σε πιο ήπιες μορφές, κλαίνε πολύ και απαρηγόρητα. Σε πιο βαριές καταστάσεις, η ασθενής δεν μπορεί συχνά ούτε να κλάψει, παρόλο που το επιθυμεί για να ανακουφιστεί .Οι τύψεις και οι ενοχές που νιώθει μια γυναίκα με επιλόχειο κατάθλιψη, καθώς της περνούν απ’ το μυαλό σκέψεις να κάνει κακό στο μωρό της, είναι ενίοτε τόσο έντονες και η θλίψη τόσο βαριά, που η ασθενής επιθυμεί να πεθάνει για να ησυχάσει (όπως η ίδια νομίζει) ή σκέφτεται και μπορεί να σχεδιάζει αυτοκτονία για να απαλλαγεί από την αφόρητη, γι’ αυτήν κατάσταση.
Κόπωση, αδυναμία, βραδυκινησία: Συχνά ένα από τα πρωταρχικά συμπτώματα είναι η μυϊκή αδυναμία και το αίσθημα της μεγάλης κόπωσης. Η ασθενής νιώθει κουρασμένη ακόμα και μετά. από πολλές ώρες ύπνου. Η ευκινησία μειώνεται και γι’ αυτό όλα τα κάνει με βραδύ ρυθμό, ως μια μεγάλη αγγαρεία.
Ανησυχία, φοβία, δυσκολία στη συγκέντρωση: Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο ασθενών που παραπονιούνται για ανησυχία, εσωτερική ταραχή, φοβία, δυσκολία να συγκεντρώσουν την προσοχή τους και μείωση της μνήμης τους, ενώ στην πραγματικότητα το κύριο πρόβλημα τους είναι η κατάθλιψη που κρύβεται πίσω από αυτά.
Αϋπνία, ανορεξία, απώλεια βάρους μείωση libido: Η κατάθλιψη κάποιες φορές εκδηλώνεται με συμπτώματα από τον υποθάλαμο. Όπως είναι γνωστό, η όρεξη, ο ύπνος, αλλά και η σεξουαλική λειτουργία καθορίζονται από τον υποθάλαμο, που βρίσκεται στο κάτω μέρος του εγκεφάλου. Στις περιπτώσεις αυτές τα κύρια συμπτώματα είναι η αϋπνία, η ανορεξία και η μείωση της σεξουαλικής ικανότητας με αποτέλεσμα η αϋπνία να κουράζει την ασθενή, η ανορεξία να οδηγεί στην απώλεια βάρους ενώ η μείωση της σεξουαλικής διάθεσης την κάνει να νιώθει άσχημα απέναντι στο σύζυγο της. Σε κάποιες περιπτώσεις κυρίως στην αρχή, είναι δυνατόν να εκδηλώνονται ακριβώς τα αντίθετα συμπτώματα.
Απώλεια ενδιαφερόντων ή χαράς της ζωής
Απώλεια όρεξης
Λιγότερη ενέργεια και διάθεση να κάνει πράγματα
Δυσκολία να κοιμηθεί ή να παραμείνει κοιμισμένη για μεγάλο χρονικό διάστημα
Περισσότερος ύπνος από το κανονικό
Αυξημένα επεισόδια κλάματος
Συναισθήματα ότι δεν αξίζει η ίδια
Ανησυχία, εκνευρισμός, άγχος
Ανεξήγητη απώλεια ή αύξηση βάρους
Αίσθηση ότι δεν αξίζει να ζει
Σκέψεις να κάνει κακό στον εαυτό της
Σκέψεις να κάνει κακό στο μωρό της
Συναισθήματα ότι δεν υπάρχει ελπίδα
Ενοχές
Πονοκέφαλοι,ναυτίες,εμετοί και ιδιαίτερη ευαισθησία στο φως
Έντονος θυμός και φόβος ότι κάτι κακό θα συμβεί στις ίδιες ή το μωρό.Γίνονται νευρικές και βρίσκονται σε διαρκή ένταση και ανησυχία.
Αν και πολλές γυναίκες παθαίνουν κατάθλιψη μετά τον τοκετό, μερικές δεν αισθάνονται τα συμπτώματα έντονα παρά εβδομάδες ή μήνες αργότερα. Η κατάθλιψη που συμβαίνει ακόμα και έξι μήνες μετά την γέννηση του παιδιού θεωρείται επιλόχεια κατάθλιψη .

Κριτήρια διάγνωσης για την κατάθλιψη στη λοχεία

Τα παρακάτω συμπτώματα προμηνύουν επιλόχεια κατάθλιψη αν είναι παρόντα για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των 2 εβδομάδων.

Διαφορική διάθεση ή ανηδονία για το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας,κάθε μέρα για τουλάχιστον 2 εβδομάδες
Αλλαγή στην όρεξη
Αλλαγή στον ύπνο
Κόπωση
Απώλεια ενδιαφέροντος για συμμετοχή σε δραστηριότητες
Ενοχές
Αδυναμία συγκέντρωσης
Ανικανότητα λήψης αποφάσεων
Σκέψεις αυτοκτονίας

Επιπλέον 4 από τα παρακάτω συμπτώματα πρέπει να είναι παρόντα: