Ο φόβος είναι ένα από τα βασικότερα συναισθήματα του ανθρώπου. Η επίδραση του είναι ισχυρή τόσο στο ψυχικό όσο και στο σωματικό επίπεδο. Σε πολλές καταστάσεις φοβόμαστε χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε. Και καλύπτουμε το φόβο, με θυμό, λύπη ακόμη και με τη φυγή.
Συχνά, αυτοί οι μηχανισμοί άμυνας είναι αναγκαίοι ώστε να μην μας καταβάλλει ο φόβος και δεν μπορέσουμε να χειριστούμε τη συγκεκριμένη κατάσταση. Ο φόβος μπορεί να μας παραλύσει. Για να αποφύγουμε κάτι τέτοιο πρέπει να τον βιώσουμε ενεργητικά!
Στα πρώτα χρόνια της ανάπτυξης τους, τα παιδιά βιώνουν πολλούς φόβους-λογικούς και παράλογους- που αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ανάπτυξης τους. Τα παιδιά αναπτύσσουν το απαραίτητο θάρρος για να υπερνικούν το φόβο μέσω της αυτοπεποίθησης, της εμπιστοσύνης στον εαυτό τους και στον κόσμο, και κυρίως μέσω του σεβασμού των συναισθημάτων τους.
Φράσεις όπως: «Δεν χρειάζεται να φοβάσαι τίποτα», ή «Δεν υπάρχει τίποτα για να φοβάσαι» θα πρέπει να αντικατασταθούν από άλλες, όπως: «Τι είναι αυτό που σε κάνει να φοβάσαι; Εξήγησε μου πως νιώθεις και θα σκεφτούμε μαζί πώς να το αντιμετωπίσουμε».
Όλα τα παιδιά και ειδικά τα μικρότερα σε ηλικία περνούν μέσα από περιόδους κατά τις οποίες αναπτύσσουν κάποιους φόβους. Οι φόβοι αυτοί είναι άλλοτε πολύ ήπιοι και άλλοτε χαρακτηρίζονται από μεγάλη ένταση. Ορισμένοι είναι πλήρως κατανοητοί στους γονείς, ενώ άλλοι φαίνονται να είναι εντελώς αδικαιολόγητοι.
Κατά την περίοδο μεταξύ 18 μηνών και 6 ετών, καθώς οι κινητικές και γνωστικές ικανότητες του παιδιού αυξάνονται, τα παιδιά έχουν όλο και περισσότερες επαφές με το περιβάλλον και περνούν μέσα από διάφορες φάσεις στον τρόπο που βιώνουν και εκφράζουν το συναίσθημα του φόβου.
Οι παιδικοί φόβοι είναι ένα φαινόμενο βιολογικά και ψυχολογικά φυσιολογικό. Ωστόσο, υπάρχουν μεγάλες διαφορές ανάμεσα στα παιδιά, στο βαθμό που αισθάνονται και στους τρόπους που εκφράζουν τους φόβους τους.
Από που προέρχεται ο φόβος;
Δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς την προέλευση του φόβου, αν δηλαδή είναι έμφυτος ή αποκτάται μέσω μίμησης και της μάθησης γενικότερα. Μπορεί να πει κανείς ότι τόσο οι γενετικές καταβολές όσο και οι εμπειρίες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εμπειρία του φόβου του κάθε παιδιού.
Όσον αφορά την ανάπτυξη φόβων ως αποτέλεσμα μάθησης, όλοι γνωρίζουμε ότι οι φόβοι μπορεί να αποτελέσουν το αποτέλεσμα μάθησης από διάφορες εμπειρίες.
Για παράδειγμα ένα παιδί που καίει το δάκτυλο του αγγίζοντας τη θερμάστρα, μαθαίνει να την αποφεύγει. Το παιδί που είχε μια δυσάρεστη εμπειρία με ένα σκυλί φοβάται γενικά τους σκύλους. Φόβοι όπως αυτοί δε χρειάζονται ιδιαίτερη εξήγηση. Το συναίσθημα που μας παρωθεί να αποφεύγουμε την επανάληψη της επαφής με κάτι που θεωρούμε ως επιβλαβές μπορεί να θεωρηθεί ότι πηγάζει από το βασικό ένστικτο για επιβίωση.
Ο φόβος μπορούμε να πούμε ότι είναι «μεταδοτικός» και τα παιδιά μαθαίνουν να φοβούνται παρατηρώντας τις συμπεριφορές άλλων ανθρώπων και ιδιαίτερα των γονιών τους.
Φόβος και Αναπτυξιακά Στάδια
Αν και για πολλούς γονείς οι φόβοι των παιδιών είναι παράλογοι, για τα παιδιά, τα τέρατα που παραμονεύουν στο σκοτάδι ή οι τρομακτικοί θόρυβοι που έρχονται από τη σοφίτα, υπάρχουν πραγματικά. Γύρω στα δύο τους χρόνια, τα παιδιά αρχίζουν να φοβούνται πράγματα που δεν φοβούνταν παλιά. Για παράδειγμα, τον σκύλο του γείτονα, το σκοτάδι, τον σωλήνα αποχέτευσης της μπανιέρας και τους δυνατούς θορύβους.
Σε κάθε αναπτυξιακό στάδιο τείνουν να επικρατούν διαφορετικοί φόβοι
Ας μιλήσουμε τώρα λίγο για τον φόβο από την πλευρά της εξελικτικής ψυχολογίας
Μεταξύ του 6ου και του 36ου μήνα της ζωής τους τα παιδιά γίνονται όλο και πιο ανεξάρτητα. Το κύριο χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι η μεγάλη επιθυμία και η θέληση να ξεκινήσει το παιδί να βιώνει τον κόσμο και να κατακτά την αυτονομία. Αυτό όμως συνεπάγεται για το παιδί μια επαναλαμβανόμενη προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης από τους ενήλικες, κάτι που του προκαλεί το φόβο της απώλειας. Αυτή η διαδικασία ανάπτυξης, δεν έχει σε καμία περίπτωση ομαλή ροή. Οι προσπάθειες ανεξαρτητοποίησης προκαλούν μια τάση αυτονόμησης του παιδιού από τους γονείς.
Από την άλλη μεριά, ο φόβος του μήπως χάσει την αγάπη τους, του προκαλεί την αντίθετη τάση επαναπροσέγγισης, Έτσι τα παιδιά κάνουν βήματα προς τα μπρος και βήματα προς τα πίσω. Τα βήματα οπισθοχώρησης από την ανεξαρτητοποίηση εξυπηρετούν με δυο τρόπους τη διατήρηση της ψυχικής υγείας.
Αφενός το παιδί θέλει να ελέγχει επαναληπτικά αν οι ενήλικες παραμένουν σταθερά πλάι του και το προσέχουν στις προσπάθειες που κάνει να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτούς. Αφετέρου το παιδί βιώνει και καταστάσεις με βαριές απαιτήσεις όπως π.χ η πρώτη μέρα στο παιδικό σταθμό. Για να ανταπεξέλθει στη δίνη των συναισθημάτων που του προκαλούν τέτοιες καταστάσεις, το παιδί κάνει ένα διάλλειμα παλινδρομώντας στους παλιούς τρόπους συμπεριφοράς.
Διανύοντας το 2ο χρόνο της ζωής του- Ο Φόβος για την απώλεια της παντοδυναμίας.
Το δεύτερο χρόνο της ζωής του αρχίζει μια θαυμάσια φάση για το παιδί. Αντιλαμβάνεται τον εαυτό του σαν κέντρο του κόσμου. Με το πάτημα ενός κουμπιού αρχίζουν να κινούνται άνθρωποι και φιγούρες στην τηλεόραση. Άλλο ένα πάτημα…και εξαφανίζονται. Το παιδί μαθαίνει να τρέχει- έτσι επιτυγχάνει όλο και περισσότερα από τα πράγματα που ήθελε να εξετάσει. Διαπιστώνει ότι συγκεκριμένες ενέργειες προκαλούν συγκεκριμένες αντιδράσεις. Πετάει ένα κουτάλι από το τραπέζι- κάποιος άλλος θα το σηκώσει. Τραβάει την ουρά της γάτας- και αυτή αρχίζει να τρέχει.
Το παιδί μαθαίνει για πρώτη φορά στη ζωή του, την αυτογνωσία. Είναι σε θέση να έχει συνείδηση του εαυτού του, επειδή μπορεί να προκαλέσει μερικά γεγονότα και με αυτό να συνειδητοποιήσει ότι πέτυχε κάτι που ήθελε. Η αυτογνωσία όμως μοιραία κουβαλάει μέσα της το φόβο. Καθώς αισθάνεται τον εαυτό του σαν ρυθμιστή όλων αυτών των γεγονότων, δεν μπορεί να καταλάβει γιατί αστράφτει ο ουρανός, ενώ αυτό δεν έχει πατήσει κανένα διακόπτη.
Και πολλά άλλα ανεξήγητα πράγματα συμβαίνουν στον κόσμο του παιδιού. Όταν βάζει μπροστά την ηλεκτρονική σκούπα, αυτή ρουφά όλα τα μικρά σκουπίδια. Πως μπορεί όμως να είναι σίγουρο ότι δεν θα ρουφήξει και τον εαυτό του αυτό το τέρας; Συμβαίνει δηλαδή κάτι που το παιδί δεν μπορεί να διαχειριστεί. Αυτό του προκαλεί φόβο γιατί αμφισβητείται η θέση του σαν ρυθμιστή των πάντων- και αυτό είναι απειλή για το παιδί.
Ο φόβος της εγκατάλειψης
Παράλληλα με τα προηγούμενα, υπάρχει και ο φόβος του παιδιού μήπως το εγκαταλείψουν. Τα παιδιά μαθαίνουν, κάπου στο δεύτερο χρόνο της ζωής τους, να στηρίζονται λίγο λίγο, στις δυνάμεις τους και να βλέπουν στον εαυτό τους τον μελλοντικό ενήλικα. Αυτό μπορεί να καταστήσει- για μερικά λεπτά- περιττή την παρουσία οποιουδήποτε ενήλικα. Μετά όμως, θα πρέπει ένας ενήλικας να είναι διαθέσιμος για να μπορεί να παράσχει προστασία και σιγουριά στο παιδί.
Είναι σημαντικό να έχει πρόσβαση το παιδί σε έναν ενήλικα, και εκείνος να κάνει αισθητή την παρουσία του: Να το χαϊδεύει, να του μιλά και να του δείχνει ότι το αγαπάει και ότι όλα είναι εντάξει και τίποτα δεν έχει αλλάξει. Να του δηλώνει δηλαδή έμμεσα ότι: «Ακόμη και όταν φεύγεις, εγώ μένω εδώ» Το παιδί χρειάζεται αυτή την ασφάλεια ώστε να μπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί.
Σε αυτή την ηλικία πρέπει να μάθει: «Όταν γίνομαι ανεξάρτητο, ακόμη και όταν φεύγω, μπορώ πάντα να ξαναγυρίσω. Έτσι από τη μία μεριά κερδίζω την αυτονομία μου και από την άλλη δεν χάνω την αγάπη των γονιών μου».
Η συμπεριφορά διαμορφώνεται από τις σχέσεις
Αν η παρουσία ενός από τους δύο γονείς δεν είναι δεδομένη, το παιδί αποκτά το φόβο ότι θα το εγκαταλείψουν για πάντα. Το παιδί σε αυτή την ηλικία (περίπου 2 ετών) αρχίζει να συνδέει τη συμπεριφορά του με αυτή των άλλων και να αποκτά τις πρώτες εμπειρίες του τύπου «Είμαι υπεύθυνος για κάτι».
Αν το παιδί βιώσει αυτές τις εμπειρίες με πληρότητα, τελικά θα μπει στη αρχή της φάσης της «ανακάλυψης του εγώ» και θα αρχίζει να δοκιμάζει νέους δρόμους. Αναγκαστικά πρέπει να έρθει σε σύγκρουση με τη μαμά του ή το μπαμπά του επειδή, φυσιολογικά, θέλει να κάνει πράγματα διαφορετικά από αυτά που επιτρέπουν οι γονείς του.
Η φάση της ανακάλυψης του Εγώ (διανύοντας τον τρίτο χρόνο)
Εξαιτίας αυτού του δυναμικού σύγκρουσης, αυτή η χρονική περίοδος της ζωής του παιδιού είναι γνωστή ως «φάση του όχι» ή «φάση του πείσματος». Το “όχι” σε αυτήν την περίοδο είναι η αγαπημένη λέξη ενός παιδιού. Για τα ίδια τα παιδιά η φάση αυτή είναι συναρπαστική. Δηλαδή «Δεν θέλω αυτό που θέλουν, δεν κάνω αυτό που μου ζητούν, Θα αρχίσω να λέγω «όχι»- αυτό βγάζει τους μεγάλους από την ηρεμία τους.
Όλα αυτά δεν περνούν έτσι χωρίς καυγά. Οι γονείς πρέπει να βρουν την ευαίσθητη ισορροπία ανάμεσα στην παιδική τάση για ανεξαρτησία και στην απαραίτητη για τα παιδιά συνειδητοποίηση των ορίων. Και τα παιδιά αισθάνονται τόσο ισχυρά αυτή την περίοδο, ώστε συχνά οι γονείς να αισθάνονται αδύναμοι.
Ακριβώς επειδή αυτή είναι μια εποχή που τα παιδιά έρχονται για πρώτη φορά σε σύγκρουση με τους γονείς τους, (επειδή είναι η πρώτη φορά που δεν ακολουθούν τις οδηγίες των γονέων), φοβούνται ότι οι γονείς θα τα εγκαταλείψουν.
Συχνά αυτή την περίοδο δεν κοιμούνται καλά, ενοχλούνται από εφιάλτες- για αυτό και το βράδυ θέλουν να νιώσουν ότι παρά την αντιπαράθεση που είχαν την ημέρα με τους γονείς, αυτοί, στο σκοτάδι φροντίζουν για την ασφάλεια και την προστασία τους. Λίγα χάδια, καμιά φορά ακόμα και μια παρηγορητική φωνή από το δωμάτιο των γονέων είναι αρκετά για το παιδί, ώστε να μπορεί να κοιμηθεί ήσυχο, και να νιώθει προστατευμένο.
Τα φαντάσματα βοηθούν στη διαδικασία αυτονόμησης
Ο φόβος ότι θα χάσουν την αγάπη των γονιών τους και η ανησυχία ότι οι γονείς θα μπορούσαν, με αφορμή μια αντιπαράθεση, να τα εγκαταλείψουν για πάντα, διογκώνεται στη φαντασία των παιδιών.
Η αντιμετώπιση αυτού του φόβου- για ένα παιδί που βιώνει μεγάλη εξάρτηση- είναι απίστευτα απειλητική. Για αυτό μετατοπίζει όλες τις «κακές» πλευρές των γονιών του σε εξωτερικά αντικείμενα. Έτσι αναπτύσσει φόβο για το σκοτάδι και δημιουργεί με τη φαντασία του ένα πλήθος απειλητικών μορφών, που θέλουν να το χτυπήσουν, να το αρπάξουν, να το σκοτώσουν ή απλώς να το τρομάξουν.
Και επειδή αυτά τα φαντάσματα, οι μάγισσες και τα τέρατα είναι «αντικατοπτρισμοί» άλλων, πραγματικών κινδύνων, θα πρέπει αυτοί οι φόβοι να αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερη σοβαρότητα και προσοχή. Παιδιά που μπορούν να ξεπεράσουν αυτό το φόβο θετικά, έχουν μάθει ότι ο κόσμος είναι φτιαγμένος από φως και σκοτάδι, και θέλουν να τα ενσωματώσουν και τα δύο στη ζωή τους.
Το σώμα είναι τρωτό (διανύοντας το 4ο χρόνο και πιο πέρα)
Στην ηλικία των τεσσάρων ετών το παιδί αναπτύσσει συνείδηση του σώματος του. Αρχίζει να βιώνει τον εαυτό του σαν ένα πλάσμα που μπορεί να τραυματιστεί. Καταλήγει τότε σε πανικό, γιατί καταλαβαίνει ότι ο εαυτός του δεν είναι παρά αυτό το σώμα, που το χρειάζεται για να μπορεί να ζήσει. Διστάζει πλέον να πηδήσει από το τραπέζι, αφού δεν είναι πια σίγουρο ότι κάποιος θα το πιάσει πριν προλάβει να πέσει κάτω και να χτυπήσει. Σκέφτεται ότι μπορεί να πέσει αν δεν κρατηθεί καλά στη σκάλα της παιδικής χαράς. Καταλαβαίνει ότι αν γίνει κάτι τέτοιο, δεν θα «περάσει» απλά, αλλά μπορεί και να τραυματιστεί σοβαρά.
Συχνά, λοιπόν, οι ενήλικες αναστατώνονται επειδή το παιδί τους μικρότερο πηδούσε στην πισίνα, ενώ τώρα κάθεται αναποφάσιστο στην άκρη του. Όποιος καταλαβαίνει το γιατί αυτού του δισταγμού του, μπορεί να αντιδράσει με κατανόηση. Μπορεί για παράδειγμα να ρωτήσει το παιδί: «Φοβάσαι ότι θα πονέσεις αν πηδήσεις μέσα στο νερό;» και αμέσως μετά να προτείνει και μια λύση, όπως π.χ να μπει στο νερό, γλιστρώντας σιγά σιγά, ή να πηδήξει και να το πιάσει στον αέρα ο ενήλικας που είναι ήδη μέσα στο νερό.
Γιαυτό, τα παιδιά σε αυτήν την ηλικία φοβούνται μέχρι και τον κουρέα.
Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία είναι ιδιαίτερα παρατηρητικά όταν οι γονείς τους μιλάνε για θάνατο, για μυρμήγκια που τρώνε τα πάντα, ή για ποντίκια που μπορούν να φτάσουν οπουδήποτε σκάβοντας το έδαφος. Και ποιος του λέει ότι, όταν πέσει για ύπνο, δεν θα πάθει αυτό που έπαθε η γιαγιά που πέθανε; Ποιος του εξασφαλίζει ότι τα μυρμήγκια δεν θα το φάνε ή ότι τα ποντίκια δεν θα σκάψουν μέσα στη κοιλιά του; Ή ότι δεν θα διαλυθεί μέσα στην μπανιέρα όπως η ζελατίνα;
Τέτοιες γνώσεις προκαλούν ανασφάλεια στο παιδί. Ταυτόχρονα όμως βρίσκεται και στην ηλικία που θέλει να γνωρίσει και να κατανοήσει τον κόσμο.
Μέρος της διαδικασίας είναι και η παλινδρόμηση
Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης τα παιδιά κάποιες φορές παλινδρομούν. Στον κόσμο που βρίσκεται έξω από το ζεστό σπιτικό τους, πρέπει να είναι τόσο μεγάλα, λογικά και ανεξάρτητα, ώστε να συμβιώνουν σαν ίσα. Αυτό είναι λίγο βαρύ για τις πλάτες τους- έτσι ζητάνε πάλι τη φωλιά, την προστασία. Δεν θέλουν να παίρνουν καμία απόφαση- θέλουν να αφήνουν την ευθύνη στους μεγάλους.
Μερικές φορές τα παιδιά αυτής της ηλικίας ζητούν να πιούν το γάλα τους από το μπουκάλι και θέλουν να πιούν το πρωινό τους κακάο στην αγκαλιά της μαμάς τους, ζητώντας κάτα κάποιο τρόπο μια φυσική και ψυχική ενδυνάμωση για την ημέρα.
Υπάρχουν ευαίσθητα παιδιά που σε αυτή τη φάση αρχίζουν να βρέχουν πάλι το κρεβάτι τους. Αυτό που τα βοηθάει περισσότερο σε αυτή τη φάση είναι να συμμετέχουν και οι γονείς στο παιχνίδι και να πηγαίνουν μαζί με το παιδί ένα βήμα πίσω.
Όταν ένα παιδί δεν είναι αναγκασμένο να αγωνιστεί για να «εισπράξει» αυτή τη φροντίδα, δεν θα τη χρειαστεί για πολύ- τη θέλει μέχρι να κάνει το επόμενο βήμα προς τα εμπρός. Του αρκεί να ξέρει ότι στην ανάγκη-ιδίως όταν κάποια κατάσταση είναι πολύ απαιτητική- μπορεί να γυρίσει πίσω.
Πως μπορούν να βοηθήσουν οι γονείς
- Οι φοβίες του παιδιού σας εξαρτώνται από το επίπεδο άγχους που έχει, από προηγούμενες εμπειρίες και από την φαντασία του. Όταν οι φοβίες επιμένουν, δώστε στο παιδί σας περισσότερο χρόνο και αποφύγετε καταστάσεις που μπορεί να τις πυροδοτήσουν. Το παιδί σας μπορεί να είναι πιο έτοιμο συναισθηματικά να διαχειριστεί τους φόβους του σε μερικούς μήνες.
- Αποφύγετε τις διαλέξεις. Δεν βοηθάει το παιδί αν το κοροϊδεύετε, το πιέζετε, το αγνοείτε ή προσπαθείτε να το πείσετε με λογικά επιχειρήματα. Θυμηθείτε τη δική σας παιδική ηλικία. Πόσες φορές ακούσατε φράσεις όπως: «Δεν υπάρχουν τέρατα», «Μην κάνεις σαν μωρό!», «Χάιδεψε το σκυλάκι, δεν θα σε πειράξει.» Σας βοηθούσαν να νιώσετε καλύτερα;
- Αποδεχτείτε τους φόβους του παιδιού ως βάσιμους. Υποστηρίξτε το παιδί όταν φοβάται και καθησυχάστε το. Θυμηθείτε ότι γενικά, είναι καλό να υπάρχει ένα ποσοστό φόβου ώστε το παιδί να έχει μια φυσιολογική αίσθηση προφύλαξης. Τα παράξενα σκυλιά και οι παράξενοι άνθρωποι μπορεί να είναι πράγματι επικίνδυνοι.
- Όσο μεγαλώνουν τα παιδιά, αρχίζουν να αποκτούν μεγαλύτερη κατανόηση για τη σχέση μεταξύ αιτίας και αποτελέσματος και τη διαφορά μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας. Επίσης αποκτούν προσωπική εμπειρία με το αντικείμενο του φόβου τους και ανακαλύπτουν τρόπους για να διαχειριστούν τις ενδεχόμενα απειλητικές καταστάσεις. Τελικά, οι περισσότεροι φόβοι θα ξεπεραστούν ή θα γίνουν διαχειρίσιμοι.
- Δείξτε στο παιδί πώς να διαχειριστεί τους φόβους του. Τα μικρά παιδιά μπορούν να μάθουν κάποιους τρόπους αντιμετώπισης που θα τα βοηθήσουν να αισθάνονται ότι έχουν περισσότερο έλεγχο σε σχέση με το φόβο τους. Η μαγική σκέψη των παιδιών που προκαλεί συχνά τους φόβους, νικιέται επίσης με τη μαγική σκέψη! Για παράδειγμα, μπορείτε να τους μάθετε να παίρνουν βαθιές αναπνοές, να χρησιμοποιούν τη φαντασία τους για να μετατρέψουν ένα τρομακτικό τέρας σε ένα αστείο τέρας, να έχουν έναν φακό δίπλα στο κρεβάτι τους όταν σβήσουν τα φώτα, να έχουν ένα φυλαχτό που είχατε και εσείς ως παιδί και σας προστάτευε. Μπορείτε επίσης να τους διαβάσετε κάποιες ιστορίες σχετικά με παιδιά που αντεπεξέρχονται σε τρομακτικές καταστάσεις.
- Μην πιέζετε το παιδί να αντιμετωπίσει μεμιάς, καταστάσεις που φοβάται γιατί το σοκ μπορεί να εντείνει το φόβο του. Η καλύτερη πρακτική είναι να το ενθαρρύνετε να αντιμετωπίσει αυτό που φοβάται σταδιακά και σε μικρές δόσεις, κάνοντας κάθε φορά κάτι περισσότερο με το οποίο το παιδί θα νιώθει άνετα. Για τα μικρότερα παιδιά λειτουργεί επίσης και η τεχνική της απευαισθητοποίησης: σταδιακή έκθεση στο ερέθισμα με επιμονή, ηρεμία και αδιαφορία.
- Για τα μεγαλύτερα παιδιά βοηθά η τεχνική της απομόνωσης του ερεθίσματος, π.χ. «φαντάσου ότι αυτό που σε φοβίζει είναι σε ένα σύννεφο εκεί ψηλά και το βλέπουμε μαζί. Πώς νομίζεις ότι πρέπει να το καταπολεμήσουμε; Τι θα έκανε ένας φίλος σου ;» κ.τ.λ.
- Μην βιάζεστε να το βοηθήσετε πριν καν αγχωθεί. Προσφέρετε τη βοήθειά σας όταν το παιδί νιώσει πραγματικά δυσφορία. Μη γίνεστε υπερπροστατευτικοί ούτε να προσπαθείτε να αποφεύγετε ή να απομακρύνετε ότι τον φοβίζει (έτσι δικαιολογείτε τους φόβους του), ούτε όμως να το πιέζετε να ασχοληθεί με αυτό που το φοβίζει, πχ παιδιά που φοβούνται να μπουν στη θάλασσα.
- Η υπερπροστασία ως μέθοδος αγωγής δεν αφήνει τα παιδιά να μεγαλώσουν, τα καθιστά συναισθηματικά αλλά και διανοητικά εξαρτημένα από τους ενήλικες του στενού περιβάλλοντος τους. Άλλη η επιθυμία του παιδιού για δεσμό και επαφή και άλλη η προσκόλληση. Άλλη η συμβιωτική σχέση και άλλη η αλληλεξάρτηση.
- Επαινέστε το παιδί κάθε φορά που καταφέρνει να κάνει κάτι που το αγχώνει. Μην του ασκείτε κριτική επειδή φοβάται.
- Αποφύγετε να το χαρακτηρίσετε ντροπαλό, αγχώδες, φοβητσιάρικο. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να προσέχουμε πολύ ώστε να μη γενικεύεται ο φόβος. Κάποιος που φοβάται μπορεί εύκολα να αναπτύξει το συναίσθημα ότι αυτός ο φόβος δεν πρόκειται να περάσει. Και όμως- όλα αλλάζουν- και αυτό χρειάζεται να το μεταδίδουμε στα παιδιά και να μην τα χαρακτηρίζουμε.
- Όταν μιλάτε στο παιδί για τους φόβους του, χρειάζεται να έχετε ηρεμία και σιγουριά. Ο τρόπος που του μιλάτε είναι εξίσου σημαντικός μ’ αυτά που του λέτε.
- Παιδιά που μεγαλώνουν με γονείς διαρκώς ανήσυχους γίνονται και εκείνα ανήσυχα. Όταν διαρκώς ανησυχούμε, με τον τρόπο αυτό δεν χτίζουμε βασική εμπιστοσύνη, αλλά καλλιεργούμε διστακτικότητα και εξάρτηση.
- Όταν ως γονείς έχουμε υψηλές απαιτήσεις από τα παιδιά μας ενώ ταυτόχρονα τους παρέχουμε ελάχιστη υποστήριξη, το παιδί αποθαρρύνεται και νιώθει μεγάλη συναισθηματική ανασφάλεια.
- Τα παιδιά χρειάζονται φροντίδα και παρακολούθηση όχι επιτήρηση.
- Ενισχύστε και πλουτίστε τα συναισθήματα του.
- Εμπιστευτείτε παιδί σας-έτσι το μαθαίνετε να εμπιστεύεται και εκείνο τον εαυτό του, αλλά και εσάς!
- Στηρίξτε το παιδί σας καθώς το ίδιο θα μάθει να αντιμετωπίζει τους φόβους του.
- Αν η φοβία του παιδιού είναι τόσο έντονη που το εμποδίζει να κάνει πράγματα που του αρέσουν, αν υπονομεύει τις φιλίες του, τη σχολική εργασία ή την οικογενειακή του ζωή, τότε ίσως χρειάζεται να ζητήσετε τη βοήθεια ειδικού.
https://childmind.org/article/help-children-manage-fears/
https://kidshealth.org/en/parents/anxiety.html
Διαβάστε το άρθρο μας:https://paidikoxamogelo.gr/2021/12/13/grafi-lavi-symvoyles-grafi-paichnidi/
