Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η ραγδαία αύξηση της εγκληματικότητας στα παιδιά, απασχολεί έντονα τον κόσμο των ειδικών, αλλά και το ευρύτερο κοινό. Επιπλέον, η συχνότητα παραπομπής παιδιών και εφήβων σε ιατροπαιδαγωγικά κέντρα για επιθετικές μορφές συμπεριφοράς έχει αυξηθεί δραματικά. (Αchenbach & Howell,1993.)
Η συχνή εκδήλωση αντικοινωνικής και παραπτωματικής συμπεριφοράς από παιδιά όλο και μικρότερης ηλικίας είναι ένα εξαιρετικά ανησυχητικό φαινόμενο. Το οποίο αποτελεί την αφετηρία μιας πληθώρας επιστημονικών ερευνών για την κατανόηση της αιτιολογίας τους και τη μελέτη αποτελεσματικών μεθόδων πρόληψης και αντιμετώπισής του. (Richters, 1993).
Οι σοβαρές και επίμονες αυτές μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς περιγράφονται στην ψυχοπαθολογία με τον όρο «διαταραχή διαγωγής». Ωστόσο ο όρος αυτός καλύπτει ένα πολύ ευρύ φάσμα μορφών συμπεριφοράς. Τα κυρίαρχα συμπτώματα, οι αιτιολογικοί μηχανισμοί που τα στηρίζουν, η ηλικία πρώτης εμφάνισής τους και η έκβαση των συμπτωμάτων αυτών, παρουσιάζουν σημαντική ετερογένεια στα άτομα με τη διάγνωση της διαταραχής διαγωγής.
Επομένως, πρόκειται για ένα πολύπλοκο φαινόμενο. Η κατανόηση του οποίου απαιτεί προσεκτική μελέτη μιας σειράς παραγόντων, οι οποίοι αλληλεπιδρώντας μεταξύ τους, καθορίζουν τη μορφή με την οποία θα εκδηλωθούν τα συμπτώματα της διαταραχής και την ευμενή ή δυσμενή πρόγνωση για την εξέλιξή τους.
Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, η διαταραχή διαγωγής εμφανίζεται στα αγόρια με συχνότητα πολύ μεγαλύτερη από αυτή των κοριτσιών. Συγκεκριμένα, στα τέσσερα αγόρια με διαταραχή διαγωγής αντιστοιχεί μόνο ένα κορίτσι. (American Psychiatric Association, 1987)
Ωστόσο, το εύρημα αυτό έχει αμφισβητηθεί από ορισμένους ερευνητές, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η αντιστοιχία αυτή μειώνεται εξαιρετικά αν ληφθούν υπόψη ορισμένες ποιοτικά διαφορετικές μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς.
Η έμμεση ή συγκεκαλυμμένη επιθετικότητα, οι οποίες υιοθετούνται κυρίως από κορίτσια. (Bjorkqvist et al., 1992) Επιπλέον, έχει διαπιστωθεί ότι η συννοσηρότητα της διαταραχής διαγωγής με άλλες διαταραχές είναι φαινόμενο που παρατηρείται συχνότερα στα κορίτσια. (Loeber & Keenan, 1994)
Επιπλέον, οι διαφορές αυτές μειώνονται αισθητά στην εφηβεία, περίοδο κατά την οποία η υπεροχή των αγοριών έναντι των κοριτσιών ως προς τη συχνότητα εμφάνισης της διαταραχής δεν είναι πλέον στατιστικά σημαντική. (Zoccolillo, 1993)
Το εύρημα αυτό ερμηνεύεται πολλαπλώς. Καταρχήν, φαίνεται ότι η έναρξη της διαταραχής στα κορίτσια γίνεται αργότερα απ ’ότι στα αγόρια. Επιπλέον, στην εφηβεία αυξάνουν οι έμμεσες μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς, οι οποίες είναι χαρακτηριστικές των κοριτσιών (Mc Gee et al., 1992).
Επιπλέον, επειδή τα αγόρια εμφανίζουν συνήθως τις πιο επιθετικές από τις μορφές συμπεριφοράς που περιλαμβάνει η διαταραχή, η διάγνωση κατά την παιδική ηλικία δίνεται ευκολότερα στα αγόρια. Γι’ αυτό το λόγο, ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι κατά την παιδική ηλικία, τα κριτήρια διάγνωσης θα πρέπει να είναι διαφορετικά στα αγόρια και στα κορίτσια. (Zoccolillo, 1993)
Ένας άλλος παράγοντας, ο οποίος διαφοροποιείται σε σχέση με το φύλο, είναι η έκβαση της διαταραχής. Ενώ, στα αγόρια η διάγνωση της διαταραχής διαγωγής αποτελεί συχνά προγνωστικό παράγοντα για εμφάνιση αντικοινωνικής διαταραχής της προσωπικότητας, στα κορίτσια η πρόγνωση αναφέρεται περισσότερο σε αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές της διάθεσης και σωματόμορφες διαταραχές. (Robins, 1986)
Eπομένως, η ύπαρξη της διαταραχής διαγωγής στα κορίτσια κατά την παιδική ηλικία προοιωνίζεται ένα ευρύτερο και ποιοτικά διαφορετικό φάσμα διαταραχών απ’ ότι στα αγόρια, συμπεριλαμβανομένων και των μειωμένων ικανοτήτων παροχής γονεικής φροντίδας. (Lewis et al., 1991)
Η κλινική εικόνα & τα διαγνωστικά κριτήρια της διαταραχής διαγωγής
Ο Γιώργος, 10 ετών, προκαλεί διαρκώς προβλήματα με τη συμπεριφορά του, τόσο στο οικογενειακό, όσο και στο σχολικό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Εμπλέκεται διαρκώς σε καυγάδες με τους συμμαθητές του και χτυπάει καιθημερινά το μικρότερο αδερφό του. Είναι ανυπάκουος και βρίζει τους γονείς του και τη δασκάλα του. Χάνει πολύ εύκολα την ψυχραιμία του, φωνάζει ανεξέλεγκτα και σπάει πράγματα.
Προκαλεί διάφορες ζημιές στο σπίτι και στο σχολείο και κλέβει χρήματα από τους γονείς του. Όταν τον μαλώνουν, λέει ψέματα και κατηγορεί τους άλλους. Παρά το γεγονός ότι πρόκειται για ένα πολύ έξυπνο παιδί, οι σχολικές του επιδόσεις είναι πολύ χαμηλές και οι δάσκαλοι του απειλούν να τον διώξουν από το σχολείο, γιατί παρεμποδίζει την ομαλή διεξαγωγή του μαθήματος και οι υπόλοιποι γονείς εκφράζουν συχνά παράπονα γιa αυτόν. Ο Γιώργος είναι ένα παιδί με διαταραχή διαγωγής.
Σύμφωνα με το DSM-IV, η διαταραχή διαγωγής εντάσσεται στην κατηγορία των Διαταραχών Ελλειμματικής Προσοχής και Διασπαστικής Συμπεριφοράς. Η διαταραχή αυτή αναφέρεται σε ένα επαναλαμβανόμενο και επίμονο πρότυπο συμπεριφοράς, σύμφωνα με το οποίο παραβιάζονται τα βασικά δικαιώματα των άλλων, ή οι βασικοί – ανάλογοι με την ηλικία -κοινωνικοί τύποι και κανόνες.
Για να τεθεί η διάγνωση θα πρέπει να πληρούνται τουλάχιστον τρία από δεκαπέντε κριτήρια τους τελευταίους 12 μήνες, με τουλάχιστον ένα κριτήριο να είναι παρόν τους τελευταίους έξι μήνες:
Τα δεκαπέντε αυτά κριτήρια ομαδοποιούνται σε τέσσερις βασικές κατηγορίες.
- Η πρώτη είναι η επιθετικότητα σε ανθρώπους και ζώα και εκδηλώνεται, μεταξύ άλλων, με εκφοβισμό, άσκηση σωματικής βίας, οπλοχρησία και εξαναγκασμό άλλου ατόμου σε σεξουαλική δραστηριότητα.
- Η δεύτερη κατηγορία είναι η καταστροφή ιδιοκτησίας, η οποία εκδηλώνεται με την πρόκληση φωτιάς, ή με άλλο τρόπο.
- Η τρίτη κατηγορία είναι η απάτη ή κλοπή, η οποία εκδηλώνεται με διάρρηξη, κλοπή αντικειμένων μη ευτελούς αξίας και επανειλημμένα ψεύδη.
- Τέλος, η τέταρτη κατηγορία είναι οι συχνές παραβιάσεις κανόνων, όπως η συχνή παραμονή εκτός σπιτιού τη νύχτα χωρίς τη γονεική άδεια (με έναρξη πριν την ηλικία των 13 ετών), η απομάκρυνση από το σπίτι για μεγάλο χρονικό διάστημα και οι συχνές αδικαιολόγητες απουσίες από το σχολείο.
Σύμφωνα με το DSM-IV, για να τεθεί η διάγνωση πρέπει η διαταραχή της συμπεριφοράς να προκαλεί κλινικά σημαντική έκπτωση της κοινωνικής, σχολικής, ή επαγγελματικής λειτουργικότητας. Διακρίνονται επίσης, δύο τύποι, με βάση την ηλικία έναρξης της διαταραχής.
Σε περίπτωση που ένα τουλάχιστον κριτήριο πληρείται πριν την ηλικία των 10 ετών, τότε πρόκειται για τον τύπο παιδικής έναρξης, ενώ σε περίπτωση που απουσιάζει οποιοδήποτε κριτήριο χαρακτηριστικό για τη διαταραχή διαγωγής πριν την ηλικία των 10 ετών, τότε πρόκειται για τον τύπο εφηβικής έναρξης. Επίσης, η βαρύτητα της διαταραχής διαγωγής προσδιορίζεται ως ήπια, μέτρια, ή βαριά, ανάλογα με το μέγεθος της βλάβης, που τα συμπτώματά της προκαλούν στους άλλους.
Είδη επιθετικής συμπεριφοράς
Όπως έχουμε ήδη επισημάνει, τα συμπτώματα της διαταραχής διαγωγής παρουσιάζουν σημαντική ετερογένεια μεταξύ τους με αποτέλεσμα τα άτομα με τη διάγνωση της διαταραχής αυτής να έχουν πολλές φορές ελάχιστες ομοιότητες μεταξύ τους. Για το λόγο αυτόν, κρίνουμε απαραίτητο να αναφερθούμε σε ορισμένες διακρίσεις που συνηθίζουν να κάνουν οι ειδικοί που ασχολούνται με αυτή τη διαταραχή ως προς τις διαφορετικές μορφές που μπορεί να πάρει η εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς.
Σε μια προσπάθεια να κατηγοριοποιήσουν την επιθετική συμπεριφορά των παιδιών, ο Frick και οι συνεργάτες του (1993) πραγματοποίησαν μια μετα-ανάλυση δεδομένων από 60 έρευνες ανάλυσης παραγόντων, οι οποίες συμπεριελάμβαναν πάνω από 28.000 παιδιά. Σύμφωνα με αυτή τη μετα –ανάλυση, η επιθετική συμπεριφορά των παιδιών μπορεί να αναλυθεί με βάση δύο διαστάσεις. Η πρώτη διάσταση κάνει τη διάκριση μεταξύ καταστροφικής και μη καταστροφικής επιθετικής συμπεριφοράς, ενώ η δεύτερη κάνει τη διάκριση μεταξύ φανερής και συγκεκαλυμμένης επιθετικής συμπεριφοράς.
Με βάση αυτές τις δύο διαστάσεις, οι ερευνητές διέκριναν τέσσερις κατηγορίες παιδιών με προβλήματα συμπεριφοράς:
- παιδιά με φανερή μη καταστροφική επιθετική συμπεριφορά (π.χ. πείσμα, αντιδραστικότητα, λεκτικοί διαπληκτισμοί),
- παιδιά με φανερή καταστροφική συμπεριφορά (άσκηση σωματικής βίας), γ) παιδιά με συγκεκαλυμένη καταστροφική συμπεριφορά (π.χ. κλοπές, ψεύδη) και
- παιδιά με συγκεκαλυμμένη μη καταστροφική συμπεριφορά (π.χ. χρήση ουσιών, μικρο απάτες).
Τα παιδιά που ανήκουν στην πρώτη κατηγορία είναι τα παιδιά στα οποία συνήθως αναφέρεται η διάγνωση της εναντιωτικής προκλητικής διαταραχής, ενώ τα παιδιά που ανήκουν στις υπόλοιπες τρεις κατηγορίες είναι αυτά στα οποία αναφέρεται η διάγνωση της διαταραχής διαγωγής.
Κάκουρος Ε. & Μανιαδάκη Κ.2002. Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων. Αναπτυξιακή προσέγγιση. Αθήνα. Τυπωθήτω Γιώργος Δαρδανός
https://www.yalemedicine.org/conditions/anger-issues-in-children-and-teens
Διαβάστε στο παρακάτω link, το άρθρο μας για την Διαταραχή άγχους αποχωρισμού:
https://paidikoxamogelo.gr/2021/12/13/diatarachi-agchoys-apochorismoy/
